مگامال‌ها؛ فضای مدرن یا بافت زائد شهری؟

مرجان گلی‌پور دکتری شهرسازی و مدرس دانشگاه آزاد با بیان اینکه مگامال‌ها به عنوان آهن‌رباهای جدیدی عمل می کنند که در حیات اجتماعی و اقتصادی شهرها نقش دارند، اظهار کرد: این فضاها بعد از تغییر در جغرافیای اقتصاد، تغییرات کالبدی  و عملکردی فضاهای تجاری شکل گرفته‌اند و شاید به تعبیری  بتوان گفت این فضاها محصول مرحله‌ گذار شهرها از  شهرهای تولیدی به مصرفی و چشم‌ انداز تجاری دنیا هستند.

وی ادامه داد: شکل‌گیری مگامال‌ها(مجتمع‌های تجاری چندمنظوره) در شهرهای آمریکایی  با رشد سریع جمعیت، پدید آمدن حومه‌ها، تکامل رشته‌هایی مانند مهندسی محیط زیست و سیستم‌های تهویه مطبوع به عنوان ابزار توزیع مناسب و پاسخگو به رشد جمعیت شکل گرفته‌اند، البته فضاهای متفاوتی از جملهSHOPPING CENTER ,MAL , MEGA MAL ایجاد شد که این فضاها تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند.

با مفهوم جدیدی به نام تفریحی شدن مراکز خرید روبه رو هستیم

این کارشناس شهری به سیر تحول مراکز خرید در ایران اشاره کرد و گفت: با بررسی سیر تحول مراکز خرید از بازار تا مگامال(بزرگ بازار) در ابتدا متوجه می شویم که مفهوم خرید کردن علاوه بر جنبه اقتصادی، جنبه تفریحی نیز پیدا کرده  به طوری که اگر در گذشته بازار یا مراکز خرید صرفا برای تبادل کالا و داد وستد بود، این روزها علاوه بر حفظ عملکرد اقتصادی و تجاری جنبه تفریحی پیدا کرده است؛ به عبارت دیگر با مفهوم جدیدی به نام تفریحی شدن مراکز خرید روبه رو هستیم.مفاهیمی که مراکز خرید را وادار کرده است تا به فضاهای خوشایند برای شهروندان تبدیل شوند زیرا در غیر این صورت خرید و فروش کالا می تواند از طرق دیگر همچون اینترنت و تلفن همراه و بدون نیاز به فضای خاص انجام شود پس این مراکز باید به قدری جاذب باشند که شهروندان بیشتری را به خود جذب کنند.

مگامال‌ها؛ تک بنایی منفک از بافت پیرامونی

وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش به بیان تفاوت بازارهای قدیمی و مگامال‌های جدید پرداخت و گفت: بازارهای قدیمی و مراکز خرید جدید یا همان مگامال‌های تفاوت‌های ساختاری بسیاری با یکدیگر دارند. بازارها معمولا با فضاهای اطراف خود مانند محله و مسجد و...همخوانی پیدا می‌کردند و به محلی برای تعاملات اجتماعی و فرهنگی می شدند اما مگامال‌ها به عنوان تک بنایی منفک از بافت محیط جای می‌گیرند و به هماهنگی این بنا با سایر المانهای پیرامونی‌اش توجهی نمی‌شود.

گلی پور اظهار کرد: در تجارب موفق دنیا این مگامال‌ها از شکل ابتدایی خود خارج شده و رفته رفته پیشرفت کردند به طوری که امروزه سازندگان آن‌ها تمایل دارند این فضاها بیشتر با محیط اطراف خود در ارتباط باشد و در همین راستا سعی می کنند در ساخت این بناها از سقف‌های شیشه‌ای استفاده کرده تا آسمان را وارد مجموعه کنند و یا به فضاهای سرگرمی و جاذب اهمیت بیشتری در نظر بگیرند.این پیشرفت مگامالها باعث شده است امروزه‌ مگامال‌ها برخی از فعالیت ها و کاربری‌های خود را به فضای باز برده و شهروندان بیشتری را به خود جذب کنند.

دنیا به سمت ساخت مگامال‌های هیبریدی حرکت کرده است

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه دنیا به سمت ساخت مگامال‌های هیبریدی حرکت کرده است،گفت: ترکیب فضاهای محصور و باز؛ به طوری که یک بنا با بافت پیرامونی خود هماهنگی داشته باشد،از جمله رویکردهای دنیا در احداث این فضاها است.اما متاسفانه مراکز خریدی که در ایران به صورت قارچ‌گونه در حال رشد است و به عنوان مهمان ناخوانده برای ساکنان شهرها تلقی می شوند تقلیدی از مراکز اولیه خرید در دنیا هستند که عنصری جامانده از بافت بوده و احجام صلب و منزوی دارند.فضاهایی که در آنها به اصول و مناسباتی که بر روح بازار گذشته حاکم بوده،توجه نشده و از طرفی قواعد روز جهانی نیز در آنها رعایت نشده است.

وی با بیان اینکه هرمگامال در هر منطقه نشان‌دهنده قدرت سرمایه داری آن منطقه است، اظهار کرد: طراحی و احداث هر مگامال در هر منطقه نیازمند بررسی الگوی کاربری، حرکتی و شکل شهری آن منطقه است. در حقیقت باید جایگاه عناصر بررسی شود. به طور مثال باید بررسی شود آیا مسجد و بازار که روزگاری جز عناصر اصلی شهر بودند و ارتباط مناسبی میان آنها وجود داشته ، امروزه این فضاها هنوز می‌توانند با محیط اطراف ارتباط برقرار کنند؟ این بررسی باید برای مگامال نیز صورت گیرد و مکان یابی آنها به درستی انجام شود. زیرا اگر مکان‌یابی به درستی نباشد شاهد این خواهیم بود که تراکم جمعیت در آن مناطق مشکلات زیادی اعم از تصادفات و نزاع و درگیری ایجاد می کند.

مکانیابی  ​مگامال‌ها اهمیت زیادی دارد

گلی پور در بخش دیگری از صحبت‌هایش ضمن تاکید بر مکان‌یابی صحیح مگامال‌ها به موضوعاتی که باید در ساخت یک مگامال به آن توجه شود نیز اشاره کرد و گفت: بایستی به ایمنی مگامال نیز توجه کرد تا در مواقع بحرانی شاهد حوادث ناگواری درآنها نباشیم همچین از مسائل حائز اهمیت در این فضاها بهره گیری از سیستم تهویه مناسب است تا هوا به درستی در آنجا جریان داشته باشد. از طرفی باید به اندازه کافی در این فضاها پارکینگ و جاذبه‌های تفریحی و خدماتی تعبیه شود.

افراد با افتخار از حضور خود در مگامال‌ها سخن می‌گویند

این کارشناس شهری در ادامه اضافه کرد: موضوعات مربوط به مگامال‌ها علاوه بر ایجاد مکانیسم جدید اقتصادی و خدماتی در شهرها، مباحث مربوط به خصوصی سازی، برندسازی و برندینگ شهری را مطرح می‌کند، به نحوی که امروزه حضور در این فضاها ارزش تلقی شده و افراد با افتخار از خود در این فضاها سخن می‌گویند. در حقیقت می‌توان گفت با فضاهای شهری جدیدی روبه رو هستیم که بایستی به شناخت درستی از آنها برسیم.

وی با بیان اینکه متاسفانه این مکانیابی نامناسب مگامال‌ها منجر بروز مشکلات زیادی برای شهروندان خصوصا شهروندان ساکن در آن مناطق شده و زندگی آنها را نیز بعضا مختل کرده است، اظهار کرد: بررسی موقعیت مگامال و موقعیت آن نسبت به خیابان اصلی،دسترسی به حمل و نقل عمومی و نفوذپذیری , ارتباط سایر عرصه های همگانی با این مراکز و...در احداث مگامال‌ها از اهمیت برخوردار است که متاسفانه به این موضوعات توجه نمی شود. حتی باید کاربری‌های اداری- خدماتی- مذهبی و ورزشی شاخص در همجوار  نیز بررسی شود و از تکرار یک نوع  کاربری در منطقه جلوگیری شود.از طرفی  توجه به مباحث محیط زیستی، زیبایی شناختی، اختلاط کاربری، کیفیت محیط رفتاری و خوانایی در احداث فضاهای تجاری از اهمیت خاصی برخوردار است و همچنین محیط بصری، ایمنی ، چشم اندازها، مبلمان و کف سازی و بحث جداره از موضوعاتی است که باید در احداث این فضاها در نظر گرفته شود.

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: این موضوعات باید به صورت اصولی درساخت هر بنا رعایت شود اما به نظر نمی رسد که فضاهای تجاری این استانداردها را به طور کامل رعایت کرده باشند و یا ممکن است فقط یک جنبه از آن در طراحی این فضاها دیده شده باشد که عملا کافی نیست. این فضاها شاید برای شهروندان خوشایند باشد اما برای اکثر ساکنان آن جز شلوغی، سروصدا و ترافیک فایده‌ای دیگری ندارد.

گلی پور در پاسخ به این سوال که‌ آیا مگامال های موجود در شهر به عنوان فضای مدرن و هماهنگ با محیط اطراف تلقی می شوند یا همچون بافت‌های زائد در شهر خودنمایی می کنند؟ اظهار کرد: بیشترین تجربه‌ای که از این مراکز داریم به صورت عناصر تک بنایی‌اند که بسیار وسیع و منفک از بافت قد کشیده‌اند.فضاهایی که شاید در بسیاری از بافت ها دیواره‌ای شده‌اند و اتفاقاتی که در محلات می افتد را می‌پوشانند و به عبارت دیگر بدنه صلب و خشک هستند و شاید بتوان گفت امروزه بیشتر به بافت‌های زائد شهری شبیه هستند.

وی در ادامه اظهار کرد: اگر حتی اصول و مناسباتی که در بازار سنتی و قدیم در ایران که شامل پیوستگی، انعطاف پذیری، تباین، ترکیب موفق و منسجم از انواع فضاها، کارکردها و تعریف پیش فضا بود در مراکز خرید امروزی پیاده شود، درصد رضایت شهروندان از این فضاها بالا می رود، اما متاسفانه هیچ اصولی از این مفاهیم در آن دیده نمی‌شود و بنابراین به نظر می‌رسد نیازمند بازتعریف و  الگوی مشخصی برای طراحی مراکز خرید و ارتقای فضاهای شهری هستیم. البته‌ همان مراکز خرید هیبریدی نیز این موضوعات را دنبال می‌کند تا بتواند امتداد فضاهای بیرونی باشد. به عبارت دیگر شاید بتوان گفت ترکیب معماری جدید با مناسبات و اصول حاکم بر معماری قدیم به طور عام و بازارهای شهری به طور خاص می‌تواند به پایداری این فضاها کمک کند.

این کارشناس شهری در پایان اظهار کرد: بایستی پیش فضاهایی در مراکز خرید ایجاد شود تا این فضاها برای کودکان، سالمندان و گردهمایی جوانان مناسب باشد. ایجاد پیش فضا در مگامال‌ها می تواند حتی از پرسه زنی اطراف مگامال‌ها تا حد زیادی بکاهد. از طرفی بهتر است در هر منطقه برقراری پیوند با بافت شهری و اجتماعی و توجه به نماهای پویا در طراحی مگامال نیز  در دستور کار قرار گیرد تا از  لحاظ بصری امتدادی با بافت اطراف خود داشته باشد.

انتهای پیام